«Баланың рухани қажеттіліктерін қалай қанағаттандыруға болады?»

«Баланың рухани қажеттіліктерін қалай қанағаттандыруға болады?»

«Ақмола облысы білім басқармасының Көкшетау қаласы бойынша білім бөлімінің жанындағы Көкшетау қаласының «Қуаныш» бөбекжайы» МКҚК-ның әдіскері Орумбаева Жанар Таңатарқызы

Байлық материалдық, табиғи және рухани болып бөлінеді.

Рухани байлық - адам өмірін қоршаған ортамен, өмір саласымен байланыстыратын және оның мақсаттары мен мүдделерін игі істермен үйлестіретін құнды арна. Рухани байлық адамның қажеттіліктерін қанағаттандыратындықтан, ол әрқашан жақсылыққа бағытталған. Адамдардың игілігі үшін рухани қазына ұрпақтан ұрпаққа беріледі. Өз халқы үшін жұмыс істейтіндердің өмірі де рухани қазына. Осылайша, ұлттық құндылықтар-адам өміріне қажетті рухани байлық.

«Рухани мұраға сүйенбейтін елдің жұлдызы жарқырамайды» - бұл біздің ата-бабаларымыздың әдеби мұрасын, өсиеттерін, әдет-ғұрыптарын, дәстүрлерін, таңғажайып тапқырлығын, халқымыздың мәңгілік мақал-мәтелдерін дәріптеуді білдіреді. Мен қазіргі дәуірдің, яғни ақпараттық дәуірдің әсері болашақ ұрпақты тәрбиелеуде өзіндік «заңдылыққа» ие деп айтар едім. Бұған жол бермеудің бір ғана жолы бар сияқты. Бұл рухани-адамгершілік білім.

Бала әлемге есік ашқан сәттен бастап адам өмірінің басты құндылығы болып табылатын рухани қажеттілігін қалай қанағаттандыра алады? Мен бұл туралы ойласам да, кейде ата-бабаларымыздың ата-баба дәстүрінен балалар тәрбиесіне көшетініміз туралы ойланамын. Көптеген ата-аналардың бала тәрбиесіне деген көзқарасы өзгеретін сияқты. Мысалы, кейбір ата-аналар үшін балаларының жақсы тамақтаным, жақсы киінгені жеткелікті. Содан кейін,  біз бар уақытымызды жұмыста өткіземіз, білім беруді бірінші орынға қоямыз. Атақты мұғалім Сухомлинский: «Балалық шақта, үш жастан он екі жасқа дейін, барлығы ертегіден рухани даму үшін қажет нәрсенің бәрін алды.

Әңгіме үлкен рухани және ағартушылық құндылыққа ие. Бұл балаға рухани ләззат беретін, қиялдың қанаттарын толтыратын және кішкентай баланың рухын дамыту үшін қажет нәрсенің бай қорын қамтитын рухани тағам». Бүгінгі жас аналар балаларына қазақ ертегілерін айтуды айтпағанда, бесік жырын білуі екіталай.

Әрине, біз ежелден келе жатқан қазақтың тәрбие дәстүрінен ауытқымадық, бірақ «Өткен» мен «Қазіргі»  арасында айырмашылықтар бар. Мысалы, біздің көпшілігіміз көп балалы отбасылардан шыққан. Алайда, көп балалы отбасыларда да, кішкентай отбасыларда да тәрбиенің маңыздылығы атап өтілді және егжей-тегжейлі қаралды. Бір жағынан, үлкен отбасында балалар бір-бірін тәрбиеледі. Нәтижесінде, ерте жастан бастап «Үлкендерге құрмет, кішіге ізетет» тәрбиеленді. Үлкендерді ата-анасы кішкентайына қамқорлық жасау үшін өсірді. Бұл жерде жанашырлық басталды. Ауылда ғана емес, қалада да. Бүгінгі жағдайға келетін болсақ, өкінішке орай, тіпті үлкен отбасылар да сирек кездеседі. Отбасы - ғасырлар бойы қалыптасқан адамзаттың әлеуметтік ортасы. Халықтың салт-дәстүрін сақтаушы.      Осылайша, отбасылық тәрбие-бұл халықтың бай армандары мен тәжірибелерімен ұлттық дәстүрлерде дамып, ұрпақтан-ұрпаққа берілетін тарихи мұра. Әр отбасында балалардың рухани-адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру, ең алдымен, ата-аналардың тәрбиесіне байланысты. Кез-келген жаста, кез-келген елде отбасының адамзатқа әсері мен әсерін өмірдегі кез-келген нәрсенің күшімен салыстыруға болмайды. Ол қайырымдылық, әдептілік, әділеттілік сияқты моральдық ұғымдардың көбеюіне негізделген. Отбасындағы бала үшін, ең алдымен, ата-аналар, ата-әжелер, басқа ересектер әдептілікке ие. Отбасында алғаш рет бала өз заманының мінезін, мейірімділігін және тіпті бұзақылығын біледі. Күн сайын үйде айтылатын асыл өсиеттер мен жалақы, сондай-ақ құрмет, адалдық, әдептілік және тұтастай алғанда жастардың жақсы қалыптасқан моральдық - психологиялық қарым-қатынасы отбасылық өмірдің ерекше рухани байлығы болып табылады. Мұндай отбасында өсетін балалар бақытты, оларға көп нәрсе алуға және беруге болады. Рухани байлық қымбат. Оның қайнар көзі - адамдарда, отбасында, өнерінде, әдет-ғұрыптарында. Рухани бай бала моральдық, саналы, діндар, ақылды, жұмсақ және ақылды бала болады.

Біздің балаларымыздың рухани қажеттіліктерін қанағаттандыру, олардың ар-ожданын, ар-намысын ояту, оларға мейірімділік, жанашырлық, кішіпейілділік, қамқорлық, адалдық, қадір-қасиет, адамгершілік сияқты қасиеттерді сіңіру, оларды ғасырлар бойғы рухани мұралармен, ата-бабаларымыздың салт-дәстүрлерімен тәрбиелеу қажет.